LAKTAŠI, 08. maja – Siju pšenicu, ječam, zob. Dobro uspijevaju šljive, jabuke, kruške, trešnje, orasi… Nekoliko domaćinstava ima farme krava (uglav- nom prodaju mlijeko profesionalnim mljekarima).
Selo je poznato po staroj crkvi brvnari, posvećenoj Rođenju Presvete Bogorodice (Maloj Gospojini), koja je na brdu Osoje (302 m n. v.), u šumi, na proplanku sa lipama, sagrađena prije 12. marta 1761. godine, pošto je nađen zapis ktitora Georgija Cvjetojevića sa tim datumom. Smatra se da je crkva sagrađena 1743. godine, budući da je postojao pisani trag da je te godine osveštana. Kao i za mnoge druge slične crkve, tako i za ovu ne postoje precizni podaci o vremenu gradnje, ali postoje mnogobrojne legende.
Ova crkva je jedinstvena po svojoj starini, građevinskim elementima i značenju za srpski narod ovoga kraja. Do 1924. godine bila parohijalna crkva parohije slatinske. Do crkve je asfaltirana dionica puta 2007. godine. Oko crkve je groblje u kome su pronađene srednjovjekovne kamene ploče. U njemu se, osim Srba sahranjuju i Slovenci. Tu je i počivalište poznatog kore- ografa i etnologa Vase Popovića (1936-2005), koji je rođen u ovom selu.
Imena sveštenih lica koja se pominju u vezi sa ovom crkvom su patrijarh Arsenije iz 1743. i paroh Damjan Popović iz 1765. godine. Sveštenik Teofan Varnica je službovao od 1884. do 1891. godine, a Petar Varnica 1892. do 1921. godine. Više desetina godina crkva u Malom Blašku bila je centar današnje slatinske parohije . I danas su poznati i dobro posjećeni božićni i vaskršnji uranci kod ove crkve.
U blizini stare crkve, 1923. godine nađena je kamena ploča s natpisom pisanim glagoljicom i reljefom koji prikazuje lov. Ona je prebačena u Zemaljski muzej u Sarajevu. Ploča je od lapora, dimenzija 56 h 54 h 8,5 cm, sa ugraviranim ukrasima i glagoljskim natpisom u tri retka: „Martin leži Vasilev sin se pisa Mile s(i)n”.
Selo nije imalo školu, a đaci pohađaju Osnovnu školu „Holandija” u Slatini.
Prema podacima iz knjige ,Dvadeset i pet godina rada ,J1rosvjete“ 1902-192T\ štampane u Sarajevu 1927. godine, u selu Slatina-Blaško 26. decembra 1913. godine formiran je odbor SKPD „Prosvjeta”.
Godine 1936. Boško Riste Popovića iz Malog Blaška prvi je kupio vršalicu od Dragutina Tomana, koji je imao radnju u Banjaluci, a robu je nabavljao iz Čehoslovačke.
Od 1990. godine u selu postoji fabrika „Perper” koja prozvodi posteljinu i rublje. Selo ima dvije prodavnice mješovite robe na lokaciji kod Gajića.
Gradnja prvog seoskog vodovoda dugog 4,5 km započela je juna 1979. godine, a završena 1984, kada je 37 domaćinstava dobi- lo pitku vodu, što je bilo značajno za selo, s obzirom na to da su mještani dotad imali zdravstvenih problema zbog neispravne vode. Vodovod je dug pet km, a radove su finansirali mještani. Gradski vodovod iz Laktašaje doveden 2011. godine.
Selo je dobilo električnu energiju 1971, a telefonske priključke u proljeće 2000. godine.
Asfaltiranje puta od glavne saobraćajnice Slatina – Klašnice do stare crkve, dugog 2400 m, odvijalo se u tri etape. Prva etapa dužine 1000 m završena je septembra 2004, druga 800 m septembra 2006. i treća 600 m novembra 2007. godine. Najveći dio sredstava obezbjedila je opština, a manji dio mještani, te Turistička organizacija Laktaši i Srpskopravoslavna opština Slatina. Postavljanjem asfalta istorijski spomenik Crkve brvnare je približen vjernicima i turistima.
Solunski dobrovoljci iz Malog Blaška bili su: Miloš Popović (teški ratni invalid), Petar Stojanović (nije se vratio) i Miloš Trifunović – Baran (teški ratni invalid).
U austrougarskoj vojsci je služio Risto Popović, koji je u sanitetu naučio vještinu vađenja zuba. Po izlasku iz vojske donio je zubarska kliješta koja je dobio na poklon. Dugo godina je stanovnicima M. Blaška i okolnih sela besplatno vadio bolesne zube.
Ruska porodica, Koropkin, nastanjena je u Malom Blašku, 1924. godine. Nikola Koropkin, rođen 1892. godine u Rusiji – Omska oblast, u vrijeme Prvog svjetskog rata bio je dobrovoljac u srpskoj vojsci.
Poginuli u Drugom svjetskom ratu kao borci NOV: Milan Milinković, Milan Popović i Mirko Škorić, a kao pripadnik JVO Vid Brkić (1945).
U ratu 1992 – 1995, godine poginuli su borci VRS: Nikola Zuber (1950-1995); Borislav Jagodić (1947-1994); Draško Milinković (1969-1992); Brane Mušić (1957-1992); Rade Stanković (1957-1991) i Mladen Tešanović (1976-1995). Njihova imena su ispisana na spomen-ploči u Slatini. Na toj ploči su i imena braće Dragana (1969-1991) i Miroslava (1968-1991) Račića.
Po narodnom predanju selo je dobilo ime po nekom bogatašu Blažu. Veliki zemljoposjednik Blaž je imao dva sina, jednog visokog (velikog) i drugog niskog (malog) rastom. Jednog je dana krenuo sa sinovima, na konjima, i prošao svu svoju zemlju. Na kraju je rekao onom velikom – ono je tvoja zemlja, a malome – ono je tvoja zemlja. Tako su se sela prozvala Veliko i Malo Blaško. Moguće je i drugačije porijeklo imena. U narodu se nekad stoka nazivala blago zato što se prodavala za novac. Dijalektologija poznaje imenicu blašče (marvinče), a znači jedno grlo stoke. Moguće je da je nekad selo bilo bogato stokom-blagom, pa otuda možda potiče Blaško.
Prema Opširnom popisu Bosanskog sandžaka iz 1604. godine mahala Srednje Blaško , pripada Kobašu. Zemin Alije, u posjedu Abdulkerima, sina Abdullahovog – godišnje 90; Baština Mustafe, sina Mehmedovog, u posjedu njegovog sina Behrama; Baština Tur-Alije, sina Husejnovog, u posjedu Pirije Timurovog; Baština Iskendera, sina Hizirovog, sada u posjedu Ejnehana Iskenderovog; Baština Timurhana, u posjedu Behrama, sina Jusufovog; Baština Muruveta, sina Ejnehanovog, u posjedu Rizvana Ahmedovog; Baština Ahmeda, sina Abdullahovog, u posjedu njegovog sina Arslana; Baština Vukića, u posjedu Firuza, sina Meh- medovog; Baština Uvejsa, u posjedu Kejvana, sina Abdullahovog; Baština Timura, sina Hasanovog, u posjedu Mustafe Milićevog; Baština Hasana, sina spahije Abdullaha; Baština Mehmeda, u posjedu Kasim-havadže – 40; Baština Turhana, sina Hasanovog, u posjedu Ferhada, sina Hasanovog; Baština Hamze, u posjedu Ferhada Abdullahovog; Baština Vukdraga Petkovog, u posjedu Dejčića Obradovog; Baština Vuka Pavkovog; Baština Vuksana, sina Pavkovog; Baština Pavka Strahinjinog; Zemin Mustafe, sina Jusufovog, Behrama, sina Alagozovog, Ahmeda, sina Oručevog i Rado- vana, sina Radkovog, uživa ga Omer-ćelebi, bosanski roznamedžija – odsjekom, godišnje 150; kuća: 16 po 280, 1 po 40, 1 po 150, 1 po 90 akči. Iz popisa se vidi daje bilo 19 kuća.
Mahala Vukošnica, pripada i Arganlu, u posjedu Feruhadišnje 140; Baština Vuksana, u posjedu Vučića, u posjedu Dragiše Vukovog; Baština Vučića Damjanovog; Baština prišlaca Radivoja; Baština Drakule, sina Radmanovog; Baština Vukadina, u posjedu Nikole; Baština Vujana, sina Miletinog; Baština Vukašina, sina Nikolinog; Baština Novaka, sina Dimitrinog; kuća: 8 po 280,1 po 140. Mezra Obli Kamen, na njivi Vukošnica, uživaju je stanovnici pomenuta dva sela, izvan deftera: Baština Vukmanovog sina; Baština Jovana, sina Radovanovog; Baština Ivana Radovanovog; kuća: 3 po 280.
Prema austrougraskom popisu iz 1879. „Blažko” je imalo 30 kuća, 221 stanovnika „grko-istočnjaka” (131 m. i 90 ž.). Malo Blaško (Blaško-Slatina, Klenovac) je 1895. imalo 43 kuće (četiri nenaseljene) sa 249 „istočno-pravoslavnih” stanovnika (134 m. i 115 ž.); 1901. 38 domaćinstava i 263 stanovnika (129 m. i 134 ž.); 1910. – 54 kuće (jedna nenaseljena) i 371 stanovnika (184 m. i 187 ž., 370 „srpsko-pravoslavna” i jedan musliman); 1921. – 369 pravoslavna stanovnika; 1948. – 113 domaćinstava i 631 stanov- nik; 1953. – 672 stanovnika; 1961. – 638; 1971. – 589 (567 Srba, jedan Hrvat i 20 iz reda ostalih); 1981. – 571 (526 Srba, 25 Jugoslovena, 20 iz reda ostalih); 1991. – 174 kuće i 591 stanovnik (553 Srbina, 26 Jugoslovena, dva Hrvata i deset iz reda ostalih).
Krajem 2012. selo je imalo 211 domaćinstva, 267 kuća i vi- kendica , a u domaćinstvima su živjela 663 stanovnika.
Najbrojnije porodice su Milinković (33 domaćinstva, 42 kuće, 108 stanovnika) – slave Aranđelovdan; Jagodić (11, 11, 42) – Nikoljdan; Kuruzović (10, 12, 31) – Aranđelovdan, Lazić (12, 13, 41) – Sv. Stefana…
Porodica Banović slavi Vračeve (14. novembar); Bošnjak, Grujić, dio Koropkin, Kosanović, Milak, Milinović, Mušić, Stojanović, dio Tešanovića, Škorić – Nikoljdan; Brdan, Mišić, Partalo – Časne verige; Varnica, Đurić, Ivanović, Jakmirović, Savić – Jovanjdan; Vasilić – Ilindan; Višić, Cvišić, Šakić – Ivanjdan; Vujasin, Grubor, Ilić, Miladinović, Milekić, Radinković, Ćejić – Đurđevdan; Vukomanović, Jekić – Petrovdan; Glišić – Veliku Gospojinu; Dragušić – Mitrovdan; Jerinić, Kovačević, Popović – Đurđic; Jokić, Rodić – Aranđelovdan; dio Koropkin – Pokrov Presvete Bogorodice; Marinković, Stanković – Sv. Stefana; Perduv – Markovdan; dio Račića – Ćirila i Metodija, a dio Kirila Slovenskog; Stanić – Sv. Pantelejmona; Todorović – Sv. Simeuna Mirotočivog; Trivić i Ševa – Lučindan.
Od poznatijih ličnosti, u selu su rođeni Vaso Popović (1936-2005), poznati koreograf (1946), književnica, Petar Varnica, paroh (14. oktobar 1867 – ?), Teofan Varnida, paroh (16. januar 1833 – 3. maj 1893, sahranjen kod crkve u M. Blašku), Cvijo Popović, jerej (1835-1901).
IZVORI: Popisi u BiH 1604, 1879, 1885,1895, 1910, 1921, 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine; Lična arhiva;
LITERATURA: V. Popović: Slatinski kraj u prošlosti, Laktaši 2002; Dvadeset i nem godina rada „Prosvjete ” 1902-1927, Sarajevo 1927; Jovan S. Radojčić, Srbi zapadno od Dunava i Drine, Novi Sad 2010; Laktaši i Narodnooslobodilačkoj borbi i revoluciji 1941-1945, Laktaši 1981; M. Vujić i drugi – Crkva brvnara u Malom Blašku, Laktaši 2000; Prvi šematizam mitropolije Banjalučko-Bihaćke za godinu 1901, 103; Statistički pregled, 1; Spomepica poginulim borcima opštine Laktaši 1991-1995, aktaši 2007.
Izvor: Živko Vujić, LAKATŠKA ŽUPA (prošlost i sadašnjost), Laktaši, 2013.
Vojislav Ananić