LAKTAŠI, 13. maja – Selo u opštini Laktaši, turističko mjesto, poznato po izvorima termalne vode, udaljeno 12 km južno od opštinskog centra, 9 km od Klašnica. Prostire se na površini 9,633 km2, smješteno je između 153 i 383 m n. v. (Izvori termalne vode su na 216 m n. v.). Mjesto je mijenjalo nazive. Zvalo se Ilidža Slatina, Banja Slatina, a sada samo Slatina.
Izgradnja škole u Slatini započela je 1910. godine i trajala je do ljeta 1912. Te godine upisani su prvi đaci iz Boškovića, Jaružana, Malog Blaška, Slatine, Ćetojevića i Šušnjara. Prvi učitelj je bio Vaso Đorđević koji je radio do 1918, kada za učitelja dolazi Đuro Đurica i ostaje do 1933, kada ga zamjenjuje učitelj Anton Seibal i njegova žena Zorka, učiteljica. Oni ostaju u školi do početka Drugog svjetskog rata. U avgustu 1945. godine učitelji Ana i Ljubomir Ćulafić obnavljaju rad škole. Godine 1962/63. osnovna škola prerasta u osmorazrednu. U Slatini je 1933. godine 37 djevojaka završilo domaćički i analfabetski tečaj.
U jednom dokumentu Vrbaske banovine, 11. maj 1932. piše da je „na potocima između Slatine i Kadinjana bilo potrebno napraviti veći broj manjih mostova. Oni bi olakšali odlazak djeci u školu i povratak iz škole, naročito kad usled kiša potoci nabujaju”.
Poslije razornog zemljotresa 1969. godine, kada je škola u Slatini bila sravnjena do temelja, učenici su jedno vrijeme pohađali nastavu u zadružnom domu, koji nije bio ni približno uslovan za izvođenje nastave. Škola je počela sa radom 12. januara 1970. (Republička komisija za procjenu štete pronašla je 264 kuće sa velikim oštećenjima i 27 koje su bile za rušenje.)
Velike zasluge za izgradnju nove školske zgrade pripadaju holandskom listu „Algemen Dagblad” iz Roterdama i novinaru Paulu Raselu, koji je pokrenuo akciju prikupljanja novčanih sredstava za izgradnju škole u Slatini. Akcija je uspjela i škola je otvorena 8. decembra 1973. godine. Predstavnici tadašnje vlasti, roditelji i nastavnici u znak zahvalnosti odlučili su da školi daju ime „Holandija”.
Na opštinskim izborima koji su održani 6. avgusta 1933. godine Ostoja Vasić, trgovac iz Slatine dobio je 674 glasa, a Marko Stojanović 91 glas. Održani su i izbori 11. oktobra 1936, na kojima je izašlo 65 % glasača (1.236 birača). Lista Ostoje Vasića dobila je 606 glasova, a lista Riste Popovića 292 glasa. Tridesetih godina prošlog vijeka Slatina je dobila poštu, telegraf i telefon. Po nekim izvorima Slatina je dobila električnu centralu 1933. godine. Centrala je osvjetljavala centar Slatine, parkove i javne i državne objekte (prva javna rasvjeta u Župi).
U Slatini je izgrađena 1905. godine meteorološka stanica, opremljena najpotrebnijim instrumentima. Radila je do 1934. godine. Juna 2005. Slatinu je zahvatilo olujno nevrijeme koje je nanijelo veliku štetu objektima i parkovima. U Slatini su prije Drugog svjetskog rata bile četiri trgovine, tri gostionice, tri kafane, hotel za banjske goste i turiste, dvije mesnice i po jedna kovačka, bačvarska, obućarska kolarska i zidarska radnja. Srpska zemljoradnička zadruga osnovana je između 1920. i 1923. godine. Zadruga je snabdijevala seljake najnužnijim industrijskim artiklima i bavila se otkupom poljoprivrednih proizvoda.
Godine 1931. sagrađen je prvi vodovod čiji je izvor bio četiri i po kilometra udaljen od centra Slatine, sa lijeve strane puta Slatina-Trapisti-Banjaluka. Danas se Slatina snabdijeva pitkom vodom iz gradskog vodovoda, koji je pušten u upotrebu 1985. godine, kada su izgrađeni: rezervoar (2000 m ), primarni vod (6 km) i sekundarni (14 km). Od 1987. Slatina ima kanalizaciju (8 km) sa bioprečistačem. Nova ulična rasvjeta je u dva navrata obnavljana i proširivana. Prvi put 1984. godine, a drugi put 2007. u dužini 2,3 km. Godine 1984. otvorena je ambulanta. Novi stambeno-poslovni objekat je izgrađen 1986. u koji se uselilo 18 porodica. Nova telefonska centrala sa 120 telefonskih priključaka u upotrebi je od 1983. godine, a postavljeni su i nova trafostanica i dalekovod dužine 11 km. Hotel-klinika sa 65 kreveta završen je 1992. (Očito, Slatina je doživjela veliki preporod u periodu od 1982. do 1992. godine – decenija preporoda.)
Prva crkva u Slatini sagrađena je 1908. godine. Na tom mjestu je 1924. započela gradnja nove crkve. Posvećena je Sv. apostolima Petru i Pavlu. Za Petrovdan 1925. godine održan je prvi veliki crkveni zbor. Tom prilikom je osveštana crkva i zvono. Petrovdanski zbor je postao tradicionalan. Novi hram je podignut 1970, a parohijski dom 1989. Godine 2012. izgrađen je potpuno novi i veći Hram Sv. apostola Petra i Pavla.
Godine 1925. u Slatinu pristižu prvi Slovenci. Od strane domaćeg, srpsko-pravoslavnog stanovništva, bili su veoma srdačno primljeni. Među prvima u Slatinu dolazi Alojz Adamič (po- ljoprivredni stručnjak, posebno u vinogradarstvu, voćarstvu i pčelarstvu) sa porodicom iz Sežane. Poslije kraćeg vremena do- laze: Anton Urdih, Alojz Kančič, Silvester Paušič, Jože Crna- tič, Feliks Pičulin, Alojzije Tavčar sa porodicama i mnogi drugi. Poslije godinu-dvije doseljavaju se i: Anton Fabijan, Anton Germak, Joža i Anton Rutar, Joža Baša, Alojz Vižin, Josip Pavlin, Keršovani, Petriči i druge porodice. U sljedećoj grupi dolaze porodice: Herman Čehovin, Eduard Uhelj, Anton Smrekar, Kolarevi, a među posljednjim doseljava i porodica Josipa Šubica (1940. godine) iz Kranjske Gore.
Tridesetih godina Slovenci su formirali svoje kulturno društvo „Iskra” i pjevački hor „Soča”. Okupljajući mlade, talentovane pjevače i svirače, tadašnji slatinski učitelj Anton Seibal je sa njima pripremao kulturne programe. Programe su iz- vodili (posebno tokom ljeta) u Slatini i drugim mjestima.
Slovenci su svoju crkvu izgradili 1928. godine. Crkva je porušena za vrijeme Drugog svjetskog rata.
Tridesetih godina 20. vijeka u Slatini se nastanjuju dvije češke porodice: Anton Seibal (učitelj, namjesnik Banske uprave u školi Slatina) i Jozef Batelka (upravnik Banje po odluci Banske uprave).
Od važnijih objekata 2013. godine u Slatini postoje: Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović- Banja Slatina” (pet objekata, 350 ležaja), Gerontološki centar „Slateks”, ambulanta Doma zdravlja Laktaši, pošta, mjesni ured, lovački dom, četiri kafića, pet prodavnica mješovite robe, prodavnica novina, roštiljnica, cvjećara, butik, tri frizerska salona. Slatina ima i odbojkaški klub „Slateks”. Prije raspada Jugoslavije u Slatini je radila tvornica tekstilnih proizvoda Slateks”, koja je otvorena 1. januara 1982. u porodičnoj kući Mi- lana Perduva, koja je 1987. zapošljavala 952 radnika. U Slatini je radila i „Glasova” knjižara, otvorena septembra 1986. Topla banjska voda iskorišćena je za zagrijavanje prostorija Banje Slatina i Gerontološkog centra. Objekti Zavoda „Zotović” su sanirani i pušteni u upotrebu 18. septembra 2006.
U Slatini postoji Trg Bana Milosavljevića i 24 ulice, među kojima i Ul. Ignjatija Babića koji je imao dvadesetsedmoro djece (od prve supruge 9, a od druge 18).
Solunski dobrovoljci su bili: Jošo Babić, Ostoja Vasić, Blažo Mlađenović (narednik), Stevo Radosavljević, Pejo Subo- tić, Stevo Šteković.
U drugom svjetskom ratu kao borci NOV poginuli su: Dra- go i Đorđo Babić, Ludvig Baša, Milorad Vasić, Dušan M. Vukojević, Gligo Đukić, Ćiril Žnjidorič, Franc Paulin, Jovan Pejčinović, Božidar Rener, Rajko Stanojević, Luka Subotić, Ne- manja Trivić, Franc Crnetić, Petar Pero Šteković i Danilo Štubelj. Poginuli aktivisti NOB: Aleksa Babić, Vaso Budiša, Pero Grbić, Blaže, Marko i Savo Mlađenović, Vera Nikolić i Stevo Šteković Boško (1943) i Tomo (1945) Babić, Ratko Stojanović (1942), Petar Trivić (1945) poginuli su kao pripadnici JVO.
U centru Slatine, u parku, postoji spomen-obilježje po- ginulim borcima NOR i partizansko groblje. Na spomen-ploči u Ćetojevićima (borci Crnovrške partizanske čete) upisana su imena: Drage i Đorđe Babića, Ludviga Baše, Dušana M. Vukovi- ća, Glige Đukića, Ćirila Žnjidoriča, Luke Subotića, Franca Crnatića, Pere Štekovića, Danila Štubelja.
Krajem oktobra 1941. u njemačkoj i ustaškoj ofanzivi na Slatinu i Crni vrh, pohvatano je 12 muškaraca (među kojima je bilo i dječaka od 12 i 15 godina). Odvedeni su u Banjaluku i zatvoreni u Kastel. Mnogima se otada gubi svaki trag. Pored toga, neprijatelj je izvršio nekoliko ubistava stanovnika Malog Blaška, Jaružana, Kadinjana i Slatine. Izvršen je prepad na logor Crnovrške čete, kada su zarobljena devetorica boraca, koji su (osim jednog) strijeljani u selu Štrbe (opština Čelinac).
U ratu 1992-1995. kao borci VRS poginuli su: Saša Bra- unović (1963-1994), Vlado (1960-1993) i Milisav Đukić (1952- 1995), Željko Jovanović (1962-1992), Goran Lunić (1972-1994), Milorad Marković (1956-1995), Žiko Radinković (1964-1992), Duško Ratković (1946-1992), Vid Spasojević (1953-1995), Ranko Stanivuković (1955-1994), Mirko (1950-1995) i Miroslav Stoja- nović (1960-1995). Njihova imena su ispisana na spomen-pločama u centru Slatine, a od 28. juna 2013. u dvorištu slatinske crkve. Na spomen-ploči ispred crkve dopisano je ime Dragomira Tomi- njaka (1975-1994), koji je rodom iz D. Vakufa, ali je po želji rodbine sahranjen u Slatini. Privredno-turistička manifestacija „Dani jagode”, prvi put je održana 2002. godine u Slatini na inicijativu Vase Popovića. Otada je postala tradicionalna. Održava se prvog vikenda u junu (najčešće) u organizaciji Kluba studenata Slatina i Poljoprivredne stručne službe opštine Laktaši.
Prema Opširnom popisu Bosanskog sandžaka iz 1604. godi- ne mahala Slatina, sa mahalom Lištani, pripada Vrhblaškom. Baština Vukdraga, Pavke Radenkovog; Baština Vujice Cvitkovog, u posjedu prišlaca Vujice; Baština Đure Radosavljevog, u posjedu Ilije Vučetinog; Baština Radmana Vujičinog, u posjedu Vuk- draga; Baština Martina Radičinog, u posjedu Rajka Hersegovog; Baština Dragoja, sina Radivojevog; Baština Vukosava Dragićevog, u posjedu njegovog sina Ivana – knez; Baština Dragića Vlado- jevog, u posjedu njegovog sina Radonje; Baština prišlaca Vučerine, u posjedu Radoja Bojakovog; Baština Vujice Vukosavljevog, u posjedu prišlaca Ljubinka; Baština Miloja, u posjedu Miloša – knez; Baština Sekule Cvitojevog, u posjedu Milosava i Nikole; Baština Vuka, sina Vukmanovog; Baština Radovana, sina Samajla Petkovog; Baština Dragoja, sina Milosavljevog, u posjedu Draga- ša Milutinovog; Baština Vukdraga Babićevog, u posjedu Marka, sina Vukmanovog; Baština Grubca, sina Heračićevog, u posjedu Radonje Marijinog, u posjedu Ferruha; Baština Pavka, sina Stanojevog, u posjedu Stanka Pavlovog; Baština Pavka, sina Radivojevog, u posjedu Timurhana, Velije Ivkovog, Baština Radosava, sina Ivanovog; Baština Vukoja, sina Babićevog; Baština Radivoja, u posjedu Radina Jovanovog; Baština Radula Vrančića, u posjedu Husejn-age – godišnje 150; Baština Radivoja, sina Hersegovog – 140; Polovina baštine Marinka, sina Vukmanovog, Baština Pet- ra, sina Selakovog; Baština Marka, sina Vukmanovog; Baština Janka, sina Vukmanovog; Vojin, Stanića – 40; Baština Vojina, sina Marićevog; Polovina baštine Damjana, sina Vukosavljevog – 140; Baština Hrane, u posjedu Radmana – 50; Radovan, Bučana – 40; kuća: 24 po 280, 7 po 140, 1 po 120, 3 po 40, 1 po 150 akči.
Slatina je, po broju stanovnika, veliko selo. Mještani se bave poljoprivredom, a manji dio je zaposlen u selu, Banjaluci, Laktašima ili inostranstvu. U Slatini se uzgajaju: pšenica, kukuruz, ječam i zob, a dobro uspijeva i voće: šljiva, jabuka, grožđe, kruška, trešnja, orasi, kao i povrće: krompir, paprika, paradajz, kupus, mahune… Uzgoj jagoda je sve značajniji, a nekoliko poro- dica se bavi uzgojem vinove loze i proizvodnjom vina.
Prema austrougarskom popisu iz 1879. godine selo je imalo 125 kuća u kojima je živjelo 985 stanovnika (543 m. i 442 ž.) grko iztočnjaka”. Godine 1885. u popis Slatine su uključeni: Če- tević (Ćetojevići), Kadina mala (Kadinjani), Jaružani i Slatina. Selo je imalo 148 kuća (dvije nenaseljene) sa 1.140 „istočno-pravoslavnih” stanovnika (625 m. i 515 ž.). Neoženjenih je bilo 639, oženjenih 444 i udovaca i udovica (obudovjelih) 57. Selo je ima- lo dva „svećenika”, jednog državnog činovnika, četiri težaka, 302 kmeta, jednog „posjednika kuće i rente”, tri „tvorničara, trgovca i obrtnici”, 11 pomoćnih radnika, nadničara i sluga, 811 žena i djece.
Slatina je 1895. popisana kao „Slatina gornja” u koju su uključene Ilidža, Ostruge, Slatina Donja i Slatina Gornja. Imala je 47 kuća, 44 domaćinstva (tri nenastanjene kuće), sa 301 stanovni- kom od kojih 299 „istočno-pravoslavnih” i dva „rimokatolika” (168 m. i 133 ž.).
Godine 1901, „Slatina (Ilidže)“ je imala 40 domaćinstava i 289 stanovnika (149 m. i 140 ž); 1910. – 59 kuća (jedna nenaseljena) i 405 stanovnika (220 m. i 185 ž), 400 „srpsko-pravoslavna”, jedan musliman i četiri rimokatolika); 1921. – 492 stanovnika (po vjeroispovijesti: 484 pravoslavca, četiri rimokatolika, jedan grkokatolik i tri muslimana; po maternjem jeziku: Srba ili Hrvata 491 stanovnik i jedan Čeh).
Podaci za 1931. godine su zbirni za opštinu, pa je teško utvrditi koliko su sela imala stanovnika, ali se zna da je te godine opština Slatina imala 4.861 stanovnika.
Godine 1948. u Slatini je živjelo 930 stanovnika. Zabilježeno je da je tada u Slatini i njenoj okolini živjelo 29 slovenačkih porodica sa 105 članova.
Prema popisima 1953. godine u Slatini su živjela 1.054 stanovnika; 1961. – 1.139; 1971. – 1.188 stanovnika (1.103 Srbina,
18 Hrvata, četiri Muslimana, jedan Jugosloven, 62 ostalih); 19 Sv. Petku – Vasiljević, Dinek, Mitrović, dio Slavnića; Časne verige – Vračar, Radujković; Markovdan – Vukosavljević, Janjić, Spasojević; Mitrovdan – Dragušić, Petreš; Srđevdan – Žabić; Pokrov Presvete Bogorodice – Jeremić, Koropkin; Sv. Savu – Komljenović; Đurđic – Mikić; Vračeve – Krčić; Petrovdan – dio Renera; Ilindan – dio Savića; Ivanjdan – Keršovan, JTučindan – dio Stanivukovića; Miholjdan – Radusin, Rokvić, Šajić; Trifundan – Stokuća.
U selo su tokom i poslije rata 1992-1995. doselile porodice: Bencun, Vranković, Davidović, Marić, Marčeta, Milovanović, Škrbić i druge… Opštine iz kojih su prognani: Bosanski Petro- vac, Donji Vakuf, Drvar, Drniš, Jajce, Sanski Most, Sarajevo…
Poznatije ličnosgi koje su rođene ili su živjele u Slatini su: Stevan N. Davidović (Slatina, 8. januar 1856 – Sarajevo, 28. maj 1901), sveštenik, vjeroučitelj, kulturni radnik, sakupljač blaga; Alojz Adamič (1981-1975), stručnjak v, poznati privrednik, dugogodišnji DJ danas Gerontološkog centra, prof. dr 3(
privrednik, dr Bogdan Stojaković.
IZVORI: Popis u BiH 1604, 1879, 1885, 1895, 1910, 1921, 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine; Lična arhiva.
LITERATURA: V. Popović: Slatinski kraj u prošlosti, Laktaši 2002; V. Papež Adamič: Od predaka do potomaka – Slovenci u Slatini i Banjaluci 1923-2008, Banjaluka 2009; V. Blaha: Cesi od Zakarpatja preko Češke do Banjaluke, Banjaluka 2012; Laktaši u Narodnooslobodilačkoj borbi i revoluciji 1941-1945, Laktaši 1981; Prvi šematizam mitropolije Banjalučko-Bihaćke za godinu 1901. 2000; Spomenica poginulim borcima opštine Laktaši 1991-1995, Laktapš
2007.
Izvor: Živko Vujić, LAKATŠKA ŽUPA (prošlost i sadašnjost), Laktaši, 2013.
Vojislav Ananić