LAKTAŠI, 26. aprila – U narodu se nekad stoka nazivala blago zato što se davala za novac-blago. Dijalektologija poznaje imenicu blašče (marvinče), a znači jedno grlo stoke. Moguće je da je nekad selo bilo bogato stokom (blagom), pa otuda možda potiče i naziv Blaško.
Veliko Blaško
Selo u opštini Laktaši, udaljeno tri km sjeveroistočno od opštinskog centra. Kroz selo prolazi magistralni put Klašnice-Prnjavor (2 km) i regionalni put Klašnice-Slatina (4 km), asfaltiran 1975. godine. Zauzima pov šinu od 8,916 km , smješteno je između 127 i 274 m n. v. Teren je pretežno ravničarski, mada ima i brežuljaka. Selo nije bogato šumom.
Kuće su zbijene na uskom pojasu zemljišta pored saobraćajnica i rijeke Turjanice, a raštrkane po brdovitim zaseocima. Graniči se sa selima Dovići, Malo Blaško, Čardačani i Šušnjari. Pripada MZ Klašnice.Zapadnom stranom protiče Vrbas, a sjeveroistočnom Turjanica. Poznatiji toponimi su: Donje polje, Durala, Gornje polje, Jošik, Lastavica, Mlinište, Odžinac, Suvo polje, Poljašani, Porasnica, Tukovi, a poznatiji izvori su Studenac i Jovanića bukovka. Od brda najpoznatija su Bijela stijena i Jekića vis. Veći zaseoci su Gajići, Glišići, Vukosavljevići, Jekići, Kalabe.U narodu se nekad stoka nazivala blago zato što se davala za novac-blago. Dijalektologija poznaje imenicu blašče (marvin- če), a znači jedno grlo stoke. Moguće je da je nekad selo bilo bogato stokom (blagom), pa otuda možda potiče Blaško.
U Opširnom popisu Bosanskog sandžaka iz 1604. godine za- pisano je da selo Vrhblaška , pripada Nahiji Kobaš: Baština Milorada, u posjedu Džafer-vojvode; Baština Mustafe, sina Jusu- fovog, u posjedu Oruča, sina Jusufovog; Polovina baštine Meh- meda, sina Abdullahovog, u posjedu njegovog sina Bajezida – 140; Baština Pervanea, sina Hizirovog, u posjedu Bejira Pervaneovog; Baština Ise, Timurhana Matijinog, u posjedu njegovog sina Mu- stafe; Baština Turhana Matijinog, u posjedu njegovog sina Mustafe; Baština Mehmeda, sina Uvejsovog, u posjedu Korkuda, sina Sulejmanovog; Baština Jovana, u posjedu Ejnehana, sada u posjedu Ivanka Ivanovog; Baština Murada, u posjedu Memije Nesuhovog; Baština Grubca, u posjedu Sefera, sina Ejnebegijinog; Baština Husejna, sina Isinog, u posjedu Mehmeda, sina Kurdovog; Bašti- na Mihojila Vukadinovog, u posjedu njegovog sina Đurašina; Baština Cvitiše, sina Stipanovog; Baština Nikole, sina Milašinovog; Baština Nikole, sina Margešinog, u posjedu njegovog sina Radonje; Baština Mirka, sina Grgurovog, u posjedu njegovog sina Mihojila; Polovina baštine Ljubinka, sina Margešinog, u posjedu Turhana Hasanovog – 140; Baština prišlaca Turhana; Polovina baštine Ivana Vukadinovog – 140; Zemin Osman-age, Fer- had-pašinog merduma, to su njive koje on uživa a koje je, na osno- vu kadijskog hudž-džeta kupio u selu Vrhblaška od osoba po imenu Ejnehan, sin Hasana, Isa, sin Timurhana, Memi i Mito – 40; ku- ća: 16 po 280, 3 po 140, odsjekom 1 po 400. Selo je imalo 20 kuća i plaćalo je porez (resim) od 5300 akči na godišnjem nivou.
Austrougarska je dolaskom na ove prostore (Berlinski kongres 1878) obavila nekoliko popisa stanovništva. Prvi je sači-njen 16. juna 1879, drugi 1. maja 1885, sljedeći 22. aprila 1895, a posljednji 10. oktobra 1910. godine.Prema popisu iz 1879. „Blažko8 je imalo 30 kuća, 221 stanovnika „grkoistočnjaka” (131 m. i 90 ž.). Godine 1885. u sastavu sela „Blažko” bila su sela Slatina i „Blažko veliko”. Imalo je 41 kuću i 285 stanovnika (169 m. i 116 ž.) od kojih 29 „muhamedanaca”, 254 „istočno-pravoslavna” i dva „rimokatolika”. Bila su 164 neoženjena i 101 oženjen, te 20 koji su ostali bez bračnog druga. Selo je imalo tri težaka, 80 kmetova, tri pomoćna radnika, 180 žena i djece, tri austrougarska državljanina.
Veliko Blaško je 1895. imalo 54 kuće (šest nenaselje- nih) i 365 stanovnika (koliko i godina ima dana, 199 m. i 166 ž.), od toga 34 „muhamedanca”, 329 „istočno-pravoslavca” i dva „rimokatolika”. Prema crkvenom šematizmu iz 1901, selo je imalo 43 domaćinstva i 261 stanovnika (131 m. i 130 ž.); a prema austrougarskom popisu 1910.-59 kuća (dvije nenaseljene) i 408 stanov- nika (215 m. i 193 ž., 384 „srpsko-pravoslavna”, 22 muslimana i dva rimokatolika).
Godine 1921. selo je imalo 433 stanovnika (431 pravosla- vac i dva muslimana); 1948. – 131 domaćinstavo i 679 stanovnika; 1953. – 746 stanovnika; 1961. – 787; 1971. – 828 (816 Srba, tri Hrvata, jedan musliman, jedan Jugosloven i sedam iz reda ostalih); 1981. – 898 (849 Srba, 13 Hrvata, 31 Jugosloven i pet iz reda osta- lih); 1991.-251 domaćinstvo i 948 stanovnika (915 Srba, dva Hr- vata, 26 Jugoslovena i pet iz reda ostalih. Bilo je 481 m. i 467 ž.).
Obavljen je popis i 31. marta 1931. Veliko Blaško je tada pripadalo opštini Klašnice za koju postoje zbirni podaci o broju kuća, domaćinstava i stanovnika, iz kojih nije moguće utvr- diti koliko je učešće ovog sela u tim podacima.
Prema snimljenim podacima, sredinom 2012. selo je imalo 476 domaćinstva, 569 kuća i vikendica, a u domaćinstvima je živjelo 1.526 stanovnika.
Vidi odrednicu Malo Blaško (strana 131) zbog pretpostavke da su popisom 1879. godine obuhvaćena sela V. i M. Blaško.
Prema ovom popisu V. Blaško je obuhvatalo „Blaško veliko, Klašnice i Poljače“. Pregled i tabela na str. 211-232. U selu ima nekoliko vikendica koje nisu evidentirane iz objektivnih razloga (nepoznati vlasnici). Slično je i sa jednim brojem izbjeglica (za jedne nije bilo moguće)
Najbrojnije porodice su: Vukosavljević (25 domaćinstava, 32 kuće i 79 stanovnika), slave
Markovdan; Gajić (10, 14, 29), Jekić (37, 44, 111), Majstorović (12, 14, 47) – Đurđevdan; Đukić (12, 12, 37) i Jošić (8, 10, 24) – Sv. Stefana; Marković (13, 13, 39) – Mitrovdan i Đurđevdan; Savić (14, 17, 48) – Jovanjdan, Ilindan i Sv. Vasilija; Stanković (18, 19, 56) – Đuric, Đurđevdan i Mitrovdan; Tamamović (12, 11, 30) – Jovanjdan.
U selu žive i porodice: Amidžić, Bošnjak, Govedarica, Guzijan, Jagodić, Jovanić, Jović, Mutić, Savičić, Tešanović, Ćerketa i Škorić – slave Nikoljdan; Atlagić, dio Babića, Biserčić, Blagojević, Vasić, dio Vujića, Vučić, Gatarić, Gembić, Grubor, Dragić, Zelenika, Janković, Jerković, dio Kalaba, Kesić, Knežević, Kostić, Krčmar, Mlađenović, dio Popovića, Petrović, Radinković i Stamenić – Đurđevdan; Batinar, Bezer, Blažić, Bogdanović, Bojić, Vojnović, Vokić, Vrhovac, Vukajlović, Vučenović, Golijan, Golubović, Dubočanin, Dušanić, Klepić, Kudra, Lati- nović, dio Matića, Mijatović, Pavlović, dio Popovića i Škrbić – Jovanjdan; dio Babića, dio Kalaba, Novaković, Tepić – Aranđelovdan; Brdan, Jovičić, Marić, dio Matića i Pejčinović – Časne verige; Brkljač i Savanović – Ilindan; Vilipić, dio Vuković i Čubrilo – Lučindan; dio Vukovića – Sv. Pantelejmona; dio Vujića, Dujaković i Karalić – Markovdan; Glišić i Jež – Sv. Ignjatija; Grahovac – Apostola Mateja (29. 11.); Žabić i Stanivuković – Đurđic; Ljubičić, Malešević i Pilipović – Sv. Stefana; Kisin i Kresojević – Tomindan; Majkić – Mratindan; Lazarević – Sv. Vasilija Velikog. Za porodice Vujanić, Vukomanović, Gligorić, Devetaković, Zuber, Mlađanović, Nikolić, Polić, Petković, Ratković, Ribić, Rolih, Stojanović, Cvijanović, Crnić, Šepur, Škrbić i Šljivar nije utvrđeno koju slavu slave.
Porodice doseljene tokom i poslije rata 1992-1995. su: Babić, Božičković, Bursać, Vasić, Vidljinović, Vojvodić, Vuković, Vučković, Gambiroža, Glušac, Došenović, Dragosavac, Zec, Zo- rić, Jovandić, Jović, Jokić, Kasapović, Kerović, Kiso, Krička, Kričković, Kubat, Kukolj, Kureljušić, Latinović, Lončar, Lončina, Lukić, Majdanac, Malijević, Maljuga, Marjanović, Marković, Matić, Miljević, Mrđa, Nikodinović, Ninić, Novaković, Ožegović, Omčević, Ostojić, Pilipović, Petrović, Praštalo, Radmanović, Railić, Ratkovica, Sančanin, Stakić, Stoisavljević, Stupar, Tomišić, Hrvaćanin, Šehovac, Škapina, Škrbić, Šlić… Mjesta iz kojih su doselili: Bosanski Petrovac, Grahovo, Donji Vakuf, Drvar, Drinić, Zavidovići, Zagreb, Ključ, Kneževo, Krupa, Kupres, Sanski Most, Rijeka, Prijedor,…
U Velikom Blašku registrovana su i sljedeća prezimena za koja, iz objektivnih razloga, nije utvrđeno da li su vikendaši ili su porodice doseljene tokom i poslije rata 1992-1995.: Bartulović, Bijelić, Božanić, Bojnović, Bosnić, Vasojević, Veljić, Višić, Vujmilović, Vunjak, Gašić, Golić, Granulić, Grbić, Davidović, Dimitrić, Dmitrović, Dragičević, Dragomirović, Ćugumović, Đurić, Živković, Ilić, Ivančić, Javor, Jamedžija, Janjuš, Jevđić, Jovanović, Kapetanović, Kartal, Kerešević, Kesić, Kisin, Kozaragić, Kojić, Koleška, Kondić, Kosovac, Kostadinović, Krnjajić, Liović, Lisac, Lulić, Ljubojević, Malbašić, Malić, Medaković, Mikić, Miladinović, Mitrović, Mičić, Mr- kalj, Mujčić, Nježić, Oljača, Panajotović, Perduv, Piralić, Popadić, Radojević, Radoš, Rogić, Rokvić, Simić, Stajčić, Stević, Stovragović, Stojić, Subašić, Tabaković, Tamguz, Tartić, Tatić, Todić, Tomanović, Trajkovski, Tulumović, Ćurić, Ćutković, Umićević, Hasanović, Čupurdija, Džamkić, Šabić, Šakić, Šahurić, Šnjegota, Štrkonjić, Štula.
Od poznatijih ličnosti u V. Blašku su rođeni Budimir Stanković i Momčilo Popović, privrednici.
IZVORI: Popisi 1604, 1879, 1885, 1879, 1885, 1895, 1910, 1921, 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine; Lična arhiva.
LITERATURA: V. Popović; Sdatinski kraj u progilosti, Laktaši 2002.; Laktaši i Narodnoooslobodilačkoj borbi i revoluciji: 1941—1945, Laktaši 1981; Prvi šematizam mitropolije Banjalučko-Bihaćke za godinu 1901, 103; Statistički pregled\Spomenica poginulim borcima opštine Laktaši 1991-1995, Laktaši 2007.
Izvor: Živko Vujić, LAKATŠKA ŽUPA (prošlost i sadašnjost), Laktaši, 2013.
Vojislav Ananić
